Osmanlı Devletindeki Fikir Akımları Nelerdir?

Osmanlı Devletindeki Fikir Akımları Nelerdir?

Soru: Osmanlı devleti gerileme döneminde imparatorluğu kurtarmak için bazı kesimler tarafından ortaya bazı fikir akımları atılmış. Bu fikir akımlarını detaylıca açıklar mısınız?

Cevap: Osmanlı Döneminde bir çok fikir akımı ortaya atılmıştır. Bunlar kimi zaman halk, kimi zaman padişah ve devlet adamları tarafından desteklenmiş ancak pek çoğu doğru bir şekilde kullanılamamıştır. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde şu akımlar ön plana çıkmıştır.

1-)Batıcılık: Kökeni Lale Devrine kadar inen, Tanzimat Fermanı’ndan sonra hızını arttıran bir akımdır. Bu akıma göre, devletin kurtuluşu batının akıl, bilim ve tekniğini almaktan geçiyordu.

Hiçbir dönemde istenen sonucun alınmadığı batıcılık düşüncesi bilim ve teknik alandan ziyade, kültürel alanda gerçekleşmiş ayrıca günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.

* Batıcılık daha çok yönetici kesim yani padişah, sadrazam ve devlet adamları tarafından uygulanmaya çalışılmıştır.

2-) Osmanlıcılık: Osmanlı sınırları içerisinde yaşayanları dil, din, ırk ve mezhep ayrımı yapmadan haklar yönünden eşit bir toplum haline getirmeyi amaçlıyordu.

Ayrıca bütün unsurlara anayasal haklar vermek ve meşrutiyet yönetimine geçmeyi de dağılmayı önlemenin diğer tedbiri olarak görüyorlardı.

* Bu fikri savunan Namık Kemal, Şinasi, Ziya Paşa ve Mithat Paşa gibi Jön Türkler’in en büyük başarısı 1. Meşrutiyet ilanıdır.

*Ancak Osmanlıcılık fikrine en büyük darbe, milliyetçilik akımından gelmiştir. Balkan uluslarının Osmanlı Devletinden ayrılması, bu görüşün gerçekçi temeller üzerine dayanmadığını ve her milletin kendi geleceği konusunda bağımsız harekete etme düşüncesinde olduğu gerçeğini göstermiştir.

3-) İslamcılık (Ümmetçilik): Bu akım Osmanlı bütünlüğünü korumak amacıyla 19. yüzyılın ikinci yarısında özellikle 93 harbi sırasında önem kazanan bir düşüncedir.

Osmanlıcılık fikrinin etkisini kaybetmesinden sonra, II. Abdulhamid ve taraftarlarınca ortaya atılmıştır.

*Halifelik makamının bütünleştirici etkisiyle müslümanların bir çatı altında toplanmasıyla olacaktır.

*İslamcılık 19. yüzyılın sonlarında devletin resmi politikası haline gelmiştir. II. Abdulhamid İngiltere ve Rusya’nın hakimiyetleri altındaki müslümanları kendi lehine kullanmayı düşünüyordu ancak; islamcılık fikri devletin dağılmasını engelleyememiştir.

*I. Dünya savaşında, Arapların İngilizlerle işbirliği yapması bu düşüncenin başarılı olmadığını göstermiştir.

4-) Turancılık (Türkçülük): Türkçülük akımı bir kültür hareketi olarak başlamıştır.
Turancılık ise Türkçülük akımının siyasal yönüdür. Amacı => Bütün Türkleri bir ülkede, bir devlet içinde tek bir bayrak altında birleştirmektir. En büyük savunucusu Ziya Gökalp’tir.

*II. Meşrutiyet döneminde Turancılık akımı, aydınlat ve devlet adamları arasında çok sayıda taraftarlar buldu. İttihat ve Terakki partisi tarafından benimsediği ve Pantürkizm şeklinde yorumlanarak, bütün dünya Türklerinin bir çatı altında toplanması çalışmalarını düşününce, gerçekleşmesi hayal oldu.

*İttihatçılar döneminde devlet siyaseti haline gelen bu görüş, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesinde de etkili oldu. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşından Mağlup çıkması Turancılık akımını zayıflattı. Böylece Turan sınırlandırılması gerektiğini savunmaya başladılar. Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra Turancılık tamamen reddedilmiştir. Türkçülük akımı; dil, tarih, edebiyat alanındaki çalışmaların sonucunda tekrar başlamıştır.

*Türkçülük düşüncesini savunanlar;

Milleti =>Dil, din, soy, kültür ve ülkü birliğinin oluşturduğu savunmuşlardır. Bundan dolayı Osmanlı yönetimi altındaki Türklere milli bilinç kazandırmaya çalışılmıştır.

NOT: Türkçülük akımı, Kurtuluş savaşının kazanılmasında önemli rol oynamıştır.

5-) Adem-i Merkeziyetçilik (Federalcilik): Ahrar partisinin temel düşüncesi olup Prens Sabahattin tarafından sunulmuştur.

*Bu akıma göre merkezi yönetimin yetkileri kısıtlanıp imparatorluk içindeki çeşitli unsurların yönetime katılımı arttırılmalıdır.

Yani azınlıklar iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı’ya bağlı kalmaları savunulmuştur.

*Bu akımın ekonomide liberalizmi savunmuştur. Akım etkili olmamıştır